Een kleur ondergrond – SCHILDERLES Oude Meesters

Kleur ondergrond schilderen bij deze schilderles naar de Oude Meesters. Ik vertel over de schildermaterialen van de Oude Meesters die ik gebruik. Zoals ongeprepareerd linnen, huidenlijm en het recept hoe je die zelf kunt maken. Ook over de kleur ondergrond van de Oude Meesters Rembrandt en Vermeer; de kracht van kleur.

ONDERGRONDEN (dragers) die ik gebruik bij het olieverf schilderen

1. Ongeprepareerd linnen

Ongeprepareerd linnen koop ik op de rol en/of bij Kremer Pigmente per meter.

Vanwege de verschillen in de spanning van het weefsel zal bij het opspannen van ongeprepareerd linnen de lengterichting meer krimpen dan de breedterichting. Dit komt omdat bij het weven een inslagdraad minder strak staat dan een kettingdraad (de in de lengte van het weefsel lopende draden).

Fragment uit video Dide schilderen, olieverf op linnendoek

Tijdelijk opspannen

Vooral bij grote formaten kan deze krimp problemen geven. Dit probleem kan je voorkomen door het ongeprepareerd linnen tijdelijk op te spannen met pushpins of zo. Vervolgens met water nat maken en weer laten drogen. Dat heeft tot gevolg dat de grootste krimp is verdwenen. Daarna span ik het linnen op het houten raamwerk.

2. MDF

MDF is een samen gedrukte vezelplaat, die wordt samengesteld door lijm en vezels. Ik gebruik MDF met een dikte van 4mm. Met een vochtige doek maak ik de drager stofvrij. Wanneer het oppervlak vet is, maak ik het schoon met een beetje ammonia. Daarna schilder ik de Gesso in drie dunne lagen.

3. Olieverf papier

Ik koop altijd een grote rol zwaar olieverfpapier, waarvan ik stukken snij in de maat van mijn schilderijlijsten. Daarna prepareer ik het met een dun laagje Gesso.

Winsor&Newton:  “Paper is popular for sketching in oil and also liked by professionals for its texture and drag. Contrary to hearsay advice, using paper is acceptable for oil painting. It is recommended however that good quality heavy water colour paper is used, thinly primed with Acrylic Gesso Primer”.

Wat zijn Oude Meesters schildertechnieken?

Het prepareren van de ondergrond

Elke drager vraagt om een eigen wijze van prepareren om zeker te zijn van een goede hechting van de ondergrond aan de drager. Maar tegelijkertijd ook van de hechting van de verflagen. Daarnaast worden de oneffenheden van de drager weggewerkt. De grondlaag, wit of een kleurgrond beschermt ook de drager tegen de inwerking van olie uit de verflaag. Want door de olie wordt de vezel van je doek bros en veroudert sneller.
Kleur ondergrond schilderles.

Huidenlijm

Het linnendoek smeer ik eerst in met één of meerdere lagen huidenlijm (dierenlijm)  voordat ik de grondlaag aanbreng. De lijm is gemaakt van dierlijk afval en wordt afhankelijk van herkomst ook wel huidenlijm, leerlijm, beenderlijm, perkamentlijm of visblaaslijm genoemd. Andere namen voor deze lijm, zoals konijnenlijm of hazenlijm, verwijzen naar het dier waarvan de grondstof afkomstig is.

Recept huidenlijm

Het recept komt uit het handboek van Max Doerner. Voor de lijmbereiding laat men de droge lijm 24 uur in een 4x zo grote gewichtshoeveelheid water opzwellen. De lijm moet goed gezwollen zijn, liefst 24 uur. Daarna het lijmwater matig verwarmen tot 60 ºC. Niet koken, door koken vermindert de kleefkracht. Het doek wordt met een dungestreken laag voorgelijmd. Deze laag mag niet zo dik zijn dat het doek door en door nat is, anders is de lijmlaag na droging zwak en kan gemakkelijk scheuren. De lijmlaag moet zeker een dag drogen. Het doek zal zich heel strak spannen en na droging iets verslappen, span het doek dus niet te strak anders scheurt het. Het kan zelfs je spieraam breken.
De drager, (vooral hout en linnen) worden daarna geprepareerd met Gesso.
Het opspannen van het ongeprepareerd linnen in De Voorpret, schilderen voor Sterren op het Doek.

Laatste blogs en tips

De witte grondlaag met Gesso

Vervolgens breng ik de Gesso grondlaag van Talens op, een isolatielaag om de grond minder zuigend te maken. Ik breng dit twee keer aan en schuur het licht tussen de eerste en de tweede laag. Beter twee dunne lagen dan een dikke laag.

Je kunt ook de Gesso van Talens direct op het doek zonder die te hebben voor gelijmd aanbrengen. Pieter Keune, (mede-oprichter van het tijdschrift KM- kunstenaarsmaterialen en docent bij (Verfmolen De Kat) vertelde me dat dit niet nodig was.

Een kleur ondergrond

In plaats van een witte grond kan ook een gekleurde grond aangebracht worden. Hiervoor werd door de Oude Meesters vooral rode of gele oker gebruikt. Een belangrijk voordeel van een kleur ondergrond is dat de schilder eenvoudig kan corrigeren. Bovendien oogt het uiteindelijke uiterlijk van het schilderij dankzij de gekleurde grond als een tonale eenheid (rood leidt tot een warme toon en grijs tot een koele). In het geval van Rubens werd de grondkleur met sterk verdunde verf, in één kleur, streperig aangebracht, dit heet het inkarnaat, de strepen verlevendigt de kleuren die daar minder of meer dekkend op worden geschilderd.

Olieverf schilderen voor beginners en gevorderden

Na de Gesso een Imprimatura schilderen

Na de Gesso lagen schilder ik een Imprimatura. De olieverf kleur van deze imprimatura schilder ik met een middentoon kleur. Bijvoorbeeld een huidskleur of geel-bruin, een aardkleur of grijze toon.

Ook in dit zeegezicht schilderij Corona heb ik een Imprimatura geschilderd.

Oude Meesters en hun kleur ondergrond, schilderles

Tegenwoordig wordt vrijwel altijd een wit geprepareerde grond gebruikt, deze werd rond 1850 met de opkomst van het Impressionisme populair. Maar de Oude Meesters schilderden vrijwel altijd op een kleur ondergrond.

Pure kleur komt het best tot haar recht op een witte grondlaag, maar sterke licht-donker contrasten( chiaroscuro) en het opbouwen van een vorm gaat het beste op een gekleurde grond.

Op een witte grond kun je alleen van licht naar donker werken, op een gekleurde grond zowel naar donker als naar licht.
Op een gekleurde grond is de plaats van de highlights, de hoogste lichten het meest nauwkeurig te bepalen, op een witte ondergrond is ieder vlak dat niet beschilderd is een highlight.

( van de Wetering, 2000) “De gekleurde grond werkt als een soort veiligheidsnet, dit was in de Barok van onschatbare waarde omdat toen de organisatie van licht en schaduw als een van de meest vitale aspecten van de compositie werd beschouwd”.

Vermeer zijn ondergrond

Hoe schilderde de Oude Meester Johannes Vermeer?

Vermeer generally used light colored grounds composed of chalk (a filler), linseed oil, white lead and various combinations of coloring pigments. The ground of the Girl with a Pearl Earring contains white lead, black and a little red and brown ochre. The grounded canvas had a cool light gray tone. Painters were aware that the ground’s tone strongly influences the overall tone of the painting.

Bron Jonathan Janson ‘Essential Vermeer’

Het verhaal achter het beeld ‘de melkkan’

Rembrandt zijn ondergrond

De Oude Meester Rembrandt schilderde op paneel, meestal met een geelbruine Imprimatura (bestaande uit loodwit, krijt en omber, met waarschijnlijk lijnolie als bindmiddel) die op een krijtgrond aangebracht was. Op doek (waarop hij pas in 1631 gaat werken) werd lijnolie als bindmiddel voor de krijtgrond gebruikt om de grond flexibel te houden.

Dubbele kleur ondergrond schilderen

In zijn Amsterdamse periode gebruikte Rembrandt voor zijn doeken vaak een ‘dubbele grondlaag. Allereerst een rode (rode oker) grond met daarover een lichtbruine of grijze (loodwit met houtskoolzwarte) grond.

Ondergrond met zand

Maar een aantal doeken van Rembrandt blijken een heel andere grondlaag te hebben. Er was een mengsel gebruikt van zand, bruine oker en loodwit waaraan lijnolie was toegevoegd als bindmiddel. Het zand zorgde voor een ruwe textuur bij zijn kleur ondergrond schilderen.

Bron Max Doerner en reader Stijn Peeters